विलोम शब्द [ Vilom shabd ] का अर्थ है विपरीत / उल्टा, इन्हे विपरीतार्थक शब्द भी कहा जाता है। भावों और विचारों के लिए भाषा में विलोम शब्द का ज्ञान होना बहुत आवश्यक है। यहा प्रतियोगी परीक्षा के विधार्थी के अध्ययन हेतु विलोम शब्द की सूची दी गई है।
Vilom Shabd | विलोम शब्द | विपरीतार्थक शब्द | in Hindi
( अ ) से शरू होने वाले
अंकुश | निरंकुश |
अजल | निर्जल |
अति | अल्प |
अकलुष | क्रूर |
अकाल | सुकाल |
अकलुष | कलुष |
अग्रज | अनुज |
अचल | चल |
अनित्य | नित्य |
अनुलोम | विलोम |
अच्छा | बुरा |
अग्रिम | अंतिम |
अग्राह्य | ग्राह्य |
अन्तरंग | बहिरंग |
अंशत: | पूर्णत: |
अनाथ | सनाथ |
अंतर | बाह्य |
अधम | उत्तम |
अल्पकालीन | दीर्घकालीन |
अवनत | उन्नत |
अवनि | अम्बर |
अपेक्षित | अनपेक्षित |
अधर्म | सद्धर्म |
अदोष | सदोष |
अल्पज्ञ | बहुज्ञ |
अभ्यस्त | अनभ्यस्त |
अनुरक्त | विरक्त |
अधुनातन | पुरातन |
अमर | मर्त्य |
अस्ताचल | उदयाचल |
अमृत | विष |
अटल | वितल |
अनातुर | आतुर |
अमावस्या | पूर्णिमा |
अर्थ | इति |
अनैतिहासिक | एतिहासिक |
अपचार | उपचार |
अनुत्तीर्ण | उत्तीर्ण |
अवरोह | आरोह |
आदान | प्रदान |
अर्थ | अनर्थ |
अनुराग | विराग |
अंधकार | प्रकाश |
अल्पायु | दीर्धायू |
आदि | अंत |
आदर्श | यथार्थ |
आहार | निराहार |
आय | व्यय |
आधुनिक | प्राचीन |
आच्छादित | अनछिदत |
अल्पभाषी | बहोत बोलने वाला |
आद्र | शुष्क |
अनभिज्ञ | भिज्ञ |
असली | नकली |
अमृत | जहर |
अरुसी | सरुची |
आशीर्वाद | अभिशाप |
अस्त | उदय |
ओज | ओजहीन |
ओजस्विता | ओजहीनता |
अर्वाचीन | प्राचीन |
ओट | प्रगट |
ओढ़ना | बिछाना |
अर्पण | ग्रहण |
अध | अनध |
अपेक्षा | उपेक्षा |
आना | जाना |
आध्यात्मिक | भौतिक |
अर्जन | वर्जन |
औगत | सुगत |
ओखली | मसूल |
ओछा | गंभीर |
आस्था | अनास्था |
( ई, इ ) से शरू होने वाले
ईर्षा | प्रेम |
इच्छित | अनिच्छित |
इहलोक | परलोक |
ईद | मुहर्रम |
ईमानदार | बेईमान |
इंसाफ | गैर इंसाफ |
ईश्वर | अनिश्वर |
ईश्वरवाद | अनीईश्वरवाद |
इच्छा | अनिच्छा |
( उ, ऊ,) से शरू होने वाले शब्द
उपाय | निरुपाय |
उधमी | आलसी |
उत्थान | पतन |
उपयुक्त | अनुपयुक्त |
उत्कर्ष | अपकर्ष |
उन्नति | अवनीति |
उत्तरायण | दक्षिणायन |
उपकार | अपकार |
अर्वर | ऊसर |
उदार | अनुदार |
उग्र | सौम्य |
उचित | अनुचित |
उपचार | अपचार |
अन्नयन | अवनयन |
उषा | संध्या |
उष्ण | शीत |
उपजाव | बंजर |
उपयोगी | अनूपयोगी |
उपार्जित | स्वंयप्राप्त |
उतीर्ण | अनुउतीर्ण |
उपमय | अनुपमेय |
उदात | अनुदात्त |
उत्पतन | निपतन |
उपकारक | अपकारक |
उदास | प्रसन्न |
उतार | चढ़ाव |
उदित | अस्त |
उच्च | निम्न |
उंच | नीच |
उन्मूलन | मूलन |
उदीची | प्रतीची |
उन्मीलन | निमीलन |
उपयोग | दुरुपयोग |
उपमा | अनुपमा |
उत्तर | दक्षिण |
उपसर्ग | प्रत्यय |
उन्मूलन | रोपण |
उऋण | ऋण |
उत्तरार्ध | पूर्वार्ध |
उत्पति | विनाश |
( ए, ऐ ) से शरू होने वाले शब्द
एक | अनेक |
एकत्र | विकर्ण |
एकांगों | सर्वागोण |
ऐश्वर्य | अनैश्वर्य |
ऐहिक | पारलौकिक |
ऐसा | वैसा |
एकमुखी | बहुमुखी |
ऐतिहासिक | अनैतिहासिक |
एडी | चोटी |
एकल | बहुल |
एकतंत्र | बहुतंत्र |
एकाग्र | चंचल |
एक्य | अनैक्य |
एकेश्वरवाद | बहुदेववाद |
एकता | अनेकता |
( ऋ ) से शरू होने वाले शब्द
ऋजु | वक्र |
ऋणात्मक | धनात्मक |
ऋत | अनृत |
ऋषि | संसारी |
( क ) से शरू होने वाले शब्द
कटुता | मधुरता |
कगार | मंजधार |
कंकाल | शरीर |
कंटक | पुष्प |
कंगला | खुशहाल |
कृष | स्थूल |
कंजूस | दानी |
कटरा | कटरी |
कठिन | सरल |
कनिष्ठ | ज्येष्ठ |
कंपन | स्थिर |
कृतज्ञ | कृतध्न |
कठोर | कोमल |
क्रय | विक्रय |
कंठस्थ | विस्मरण |
कथन | चुप्पी |
कनिष्ठ | वरिष्ठ |
कई | एक |
कपट | निष्कपट |
कड़ा | मुलायम |
कड़वा | मीठा |
कड़ाह | कहाड़ी |
कपाल | पद |
कमखर्च | खर्चीला |
कबूलना | नकारना |
कम | ज्यादा |
कपूत | सपूत |
कथ्य | अकथ्य |
कटूक्ति | सूक्ति |
कद्रदान | नाकद्र |
कट्टर | उदार |
कमीना | भला |
करतल | पदतल |
कर्जदार | महाजन |
करार | बेकरार |
कीर्ति | अपकीर्ति |
करूण | निष्ठुर |
कोप | कृपा |
कलकल | शांत |
कुरूप | सुरूप |
करीना | बेढंग |
कानूनी | गैरकानूनी |
कर्मशाला | विश्रामशाला |
कर्मशील | कर्महीन |
क्रिया | प्रतिक्रिया |
कुमार्ग | सुमार्ग |
कुत्रिम | प्राकृत |
काम | आराम |
कर्ण कटु | कर्ण प्रिय |
कर्कश | कोमल |
कुत्सा | प्रशंसा |
कान्त | कांता |
काला | गोरा |
किनारा | बीच |
कर्मण्य | अकर्मण्य |
क्रेता | विक्रेता |
कमजोर | ताकतवर |
कायर | निडर |
क्रोध | क्षमा |
( ख ) से शरू होने वाले शब्द
खरा | खोटा |
खुशबू | बदबू |
खुला | बंध |
खिजना | रिजना |
खोलना | बांधना |
खंडन | मंडन |
खुशकिस्मत | बदकिस्मत |
खुशी | गम |
खेद | प्रसन्नता |
खगोल | भूगोल |
खुश | नाखुश |
खरीद | बिक्री |
खाद्य | अखाद्य |
खल | सज्जन |
( ग ) से शरू होने वाले शब्द
गध | पध |
गर्म | ठंडा |
गत | आगत |
गंभीर | वाचाल |
गणतंत्र | राजतंत्र |
गहरा | छिछला |
गर्मी | सर्दी |
गुरु | लघु |
गाँव | शरह |
गूढ़ | प्रकट |
गगन | पृथ्वी |
गड़बड़ | सही |
गौरव | लाघव |
गौण | प्रमुख प्रधान |
गरीब | अमीर |
गोचर | अगोचर |
गृहस्थी | सन्यासी |
गाढ़ा | पतला |
गहरा | उथल |
ग्रहण | त्याग |
ग्राम्य | नागर |
गतिमान | स्थिर |
ग्राह्य | त्याज्य |
गंधाहारक | गंधदायक |
गतिरोध | निर्विरोध |
गंधीला | सुगंधित |
गठित | अगठित |
गंभीर | सहज |
गठियाना | खोलना |
गजब | सामान्य |
ग्रास | मोक्ष |
गाड़ना | उखाड़ना |
गणनीय | अगणित |
गँवाना | पाना |
गण्य | नगण्य |
गदर | शांति |
( घ ) से शरू होने वाले शब्द
घमंड | विनय |
घायल | दुरुस्त |
घंटा | घण्टी |
घमासान | सामान्य |
घंटा | पल |
घनेरा | नगण्य |
घाटी | पर्वत |
घोषित | अघोषित |
घरेलू | बाहरी |
धन | तरल |
घटना | बढ़ना |
धृणा | प्रेम |
घात | प्रतिघात |
घटिया | बढ़िया |
( च, छ ) से शरू होने वाले विलोम शब्द
चोर | साधु |
चपल | गंभीर |
चल | अचल |
चीर | नवीन |
चालू | सुस्त |
चिरंतर | नश्वर |
चिंतित | निश्चित |
चिन्मय | जड़ |
चंचल | स्थिर |
चेतन | अचेतन |
चाँदनी | अंधेरा |
चाह | अनचाह |
चोर | पुलिस |
चमकदार | चमकहीन |
छूट | कैद |
छली | निश्चल |
छाँह | धूप |
छाया | प्रकाश |
छोटा | बड़ा |
छेध | अछेध |
( ज, झ ) से शरू होने वाले शब्द
जल | स्थल |
जन्म | मुत्यु |
जातिय | विजातीय |
जागरूक | उदासीन |
ज्वार | भाटा |
जीवन | मरण |
जंगली | पालतू |
जंगम | स्थावर |
जीवित | मृत |
जड़ | चेतन |
जेय | अजेय |
जेष्ठ | कनिष्ठ |
जटिल | सरल |
जेय | अजेय |
ज्योति | तम |
जय | पराजय |
ज्योतिर्मय | तमोमय |
ज्योति | तम |
जाग्रत | सुषुप्त |
जय | पराजय |
जवानी | बुढ़ापा |
जल्दी | देरी |
जात | परजात |
जीत | हार |
जाड़ा | गर्मी |
जनता | सरकार |
जाती | कुजाति |
जब | तब |
जरा | जवानी |
जमीन | आसमान |
जीवात्मा | परमात्मा |
जल्लाद | देवता |
जीना | मरना |
झगड़ा | मिलाप |
झोंपड़ी | महल |
झुठ | सच |
झुठा | सच्चा |
( ठ, ड, ढ ) से शरू होने वाले शब्द
ठंडा | गर्म |
ठोस | तरल |
डरपोक | निडर |
ढलना | चढ़ना |
ढीठ | संकोच |
ढालवाँ | चढ़ाव |
( त, थ ) से शरू होने वाले शब्द
तरल | ठोस |
ताप | शीत |
तुकांत | अनुकांत |
तुच्छ | महान |
तारीफ | शिकायत |
तामसिक | सात्विक |
तम | ज्योति |
तिक्त | मधुर |
तिमिर | प्रकाश |
तरुण | वृद्ध |
तीव्र | मंद |
त्याज्य | अत्याज्य |
त्यागी | स्वार्थी |
तकलीफ | आराम |
तपन | ठंडक |
तिक्षण | कुंठित |
तीक्ष्ण | कुंठित |
ताना | भरना |
तृषा | तृप्ति |
तटस्थ | पक्षपाती |
तूल | अतुल |
थलचर | जलचर |
थोक | खुदरा |
थोड़ा | बहुत |
( द, ध ) से शरू होने वाले शब्द
दुर्बल | सबल |
देहाती | शहरी |
दूषित | स्वच्छ |
दुत्कार | स्वागत |
दीवा | रात्री |
दयालु | निर्दयी |
दीर्घकाय | लघुकाय |
देवत्व | दानवत्व |
दाता | याचक |
दुर्लभ | सुलभ |
देर | सवेर |
दुराचारी | सदाचारी |
दिन | रात |
दिनचर्या | रात्रीचार्य |
दंड | पुरस्कार |
दोष | गुण |
द्रुत | विलंबित |
दोषी | निर्दोषी |
देश | परदेश |
दुर्दिन | सुदिन |
दाएं | बाएं |
दक्षिण | उत्तर, वाम |
दुर्गति | सद्गति |
दास | स्वामी |
दुर्भाग्य | सौभाग्य |
दानी | कंजूस |
दीर्घ | हस्व |
दुर्भाव | सद्भाव |
दुर्जन | सज्जन |
दुश्यकाव्य | श्रव्यकाव्य |
( ध ) से शरू होने वाले शब्द
धरा | गगन |
धनी | निर्धन |
धीरे | तेज |
ध्वंस | निर्माण |
धनवान | दरिद्र |
धृष्ट | विनीत |
धर्म | निर्धन |
धूप | छाँह |
( न ) से शरू होने वाले शब्द
न्याय | अन्याय |
नश्वर | दूर |
प्यार | घर्णा |
नित्य | अनित्य |
नूतन | पुरातन |
नेक | बद |
नरक | स्वर्ग |
निर्मल | मलिन |
नीरस | सरस |
नर | नारी |
निंध | वंध |
नमकहराम | नमकहलाल |
निरामिष | सामिष |
निगलना | उगलना |
निरर्थक | सार्थक |
निशीथ | मध्याह्न |
निजी | सार्वजनिक |
नम | शुष्क |
नियमित | अनियमित |
निर्जीव | सजीव |
नकद | उधार |
निर्दय | सदय |
निष्काम | सकाम |
निंदा | स्तुति |
निर्मल | मलिन |
निरक्षर | साक्षर |
नख | शिख |
नीचा | ऊंचा |
नैसर्गिक | कुत्रिम |
नकली | असली |
नेकी | बदी |
नूतन | पुरातन |
नाराधम | नरोतम |
निदय | सदय |
नापाक | पाक |
निषेध | विधि |
नजरबंध | नजरमुक्त |
निषिद्ध | विहित |
नास्तिक | आस्तिक |
नमाज | कलमा |
नाम | अनाम |
नेम | कुनेम |
( प ) से शरू होने वाले शब्द
पेट | पीठ |
प्राचीन | नवीन |
पोषण | शोषण |
प्रभावित | अप्रभावित |
प्राची | प्रतीची |
प्रभु | भुत्य |
प्राण | निष्प्राण |
पोषण | कुपोषण |
प्रतिवाता | कुलटा |
परिचित | अपरिचित |
प्रांत | सांय |
प्रलय | सृष्टि |
परार्थ | स्वार्थ |
पृथु | तनु |
प्रज्ञ | मूढ़ |
प्रमुख | सामान्य |
प्रयोग | अप्रयोग |
पूर्ववर्ती | परवर्ती |
परतंत्र | स्वतंत्र |
पात्र | कुपात्र |
प्रवेश | निकास |
पूर्ण | अपूर्ण |
पक्ष | विपक्ष |
पका | अधपका |
पराया | अपना |
प्रधान | गौण |
पतनोंन्मुख | विकसोंन्मुख |
पाप | पुण्य |
पाश्चत्य | पौवार्त्य |
पुष्ट | अपुष्ट |
प्रसाद | अवसाद |
प्रतिकूल | अनुकूल |
पसंद | नापसंद |
पूर्ववती | पर्ववर्ती |
पदोन्नति | पदावनति |
प्रक्रिया | स्वक्रिया |
पूरा | आधा |
प्रभु | दास |
प्रारंभ | अंत |
प्रवृति | निवृति |
पूर्व | पश्चिम |
पठित | अपठित |
पतला | मोटा |
प्रश्न | उत्तर |
परमार्थ | स्वार्थ |
प्रत्यक्ष | परोक्ष |
( फ, ब ) से शरू होने वाले शब्द
फायदा | नुकशान |
फुट | मेल |
फूलना | मूरझाना |
फल | निष्फल |
फैला | सिमटा |
बुद्धिमान | बुद्धिहीन |
बलि | निर्बल |
बहिरंग | अन्तरंग |
बेगम | बादशाह |
बुरा | अच्छा |
बद | नेक |
बहुत | थोड़ा |
बसाना | उजाड़ना |
बालक | वृद्ध |
बुराई | भलाई |
बलवान | कमजोर |
बंधन | मुक्ति |
बैर | प्रीति |
बीमार | निरोगी |
बनाना | बिगाड़ना |
बर्बर | सभ्य |
( भ, म ) से शरू होने वाले शब्द
मोक्ष | बंध |
मुक | वाचाल |
मानव | दानव |
मौखिक | लिखित |
मनुष्यता | पशुता |
मिलन | विछोह |
भूत | भविष्य |
मिथ्या | सत्य |
भाव | अभाव |
मितव्यय | अपव्यय |
भद्र | अभद्र |
( र, य ) से शरू होने वाले शब्द
रंगीन | रंगहीन |
रचना | विनाश |
रक्षक | भक्षक |
राजा | रानी |
अहित | सहित |
रात्री | दिवस |
रिक्त | पूर्ण |
रुग्ण | स्वस्थ |
रात | दिन |
राजतंत्र | प्रजातंत्र |
यश | अपराध |
योगी | भोगी |
( ल, व ) से शरू होने वाले शब्द
लरजना | थिरना |
लयात्मक | अलायात्मक |
ललाई | सफेदी |
लय | बेलय |
ललचाना | त्यागना |
लम्हा | घंटा |
ललकना | विलगना |
लम्बोदर | छोटा |
लघुशंका | दीर्घशंका |
लोकीक | अलौकिक |
लचीला | कठोर |
लिप्त | अलिप्त |
लघुता | बडप्पन |
लबालब | खाली |
लहंगा | साड़ी |
लटपट | सही |
लफंगा | शरीफ |
लटकना | उठना |
ललित | कुरूप |
लहू | पसीना |
लथपथ | सूखा |
लहलहाना | मूरझाना |
अतिका | पौधा |
लवलीन | अमग्र |
लड़ाना | मिलाना |
लड़खड़ाना | संभालना |
लताड़ना | थापराना |
लड़ाई | सुलह |
लगभग | पूरा |
लखपति | खाकपति |
लगाव | दुराव |
लक्ष्य | अलक्ष्य |
लचीलापन | कड़ापन |
लक्षितार्थ | अभिधार्थ |
लग्न | कुलग्न |
लताड़ | प्यार |
लखतोर | भला |
लब्धप्रतिष्ठित | छिन्नप्रतिष्ठि |
लगाना | हटाना |
लब्ध | अनूपलब्ध |
लगातार | रुक रुक कर |
लदाई | उतराई |
लघु | गुरु |
लोभी | संतोषी |
लेन | देन |
( व ) से शरू होने वाले शब्द
विरोध | समर्थन |
वन | मरू |
विधवा | सधवा |
विरह | मिलन |
विपन्न | संपन्न |
वृष्टि | अनावृष्टि |
विशुद्ध | दूषित |
विधि | निषेध |
विश्वास | संदेह |
वरदान | अभिशाप |
विवाद | निर्णय |
वसंत | पतझड़ |
विशालकाय | लघुकाय |
विरागी | रागी |
विनय | अविनय |
वाद | प्रतिवाद |
विशिष्ठ | साधारण |
वास्तविक | अवास्तविक |
विस्तार | संक्षेप |
वादी | प्रतिवादी |
विशालकाय | लघुकाय |
वैमनस्य | सौमनस्य |
विष | अमृत |
विजय | पराजय |
विधा | अविधा |
विषलेषण | संश्लेषण |
विदुषी | अज्ञानी |
विरत | निरत |
विश्वास | अविश्वास |
विद्वान | मूर्ख |
व्यक्त | अव्यक्त |
वृद्धि | हास्त्र |
व्यर्थ | सार्थक |
विवेक | अविवेक |
विषम | सम |
व्यय | आय |
वीर | कायर |
विशेष | सामान्य |
व्यष्टि | समष्टि |
विपत्ति | संपत्ति |
( स, श, श्र, ष ) से शरू होने वाले शब्द
स्वाधीन | पराधीन |
सम्पद | विपद |
सजीव | निर्जीव |
संक्षेप | विस्तार |
सुगंध | दुर्गंध |
सफल | असफल |
सज्जन | दुर्जन |
सरस | नीरस |
स्त्री | पुरुष |
सौभाग्य | दुर्भाग्य |
सहयोग | असहयोग |
सगुण | निर्गुण |
सोत्साह | निरुत्साह |
सदाशय | दुराशय |
सपूत | कपूत |
सभ्य | निर्भय |
ससीम | असीम |
सुना | भरा |
सर्द | गर्म |
सभ्यता | बर्बरता |
सदाशय | दुराशय |
सफल | विफल |
संगत | असंगत |
सहयोगी | प्रतियोगी |
सचेत | अचेत |
समाज | व्यक्ति |
सच्चरित | दुश्चरित |
स्वधर्म | विधर्म |
सजल | निर्जल |
स्वजाति | विजाति |
सीत | असीत |
स्वदेशी | विदेश |
सकाम | निष्काम |
सुधा | गरल |
सुबुद्धि | कुबुद्धि |
संधि | विग्रह |
सामिष | निरामिष |
सुबह | श्याम |
सूक्ष्म | स्थूल |
संतोष | असंतोष |
समास | व्यास |
स्वामी | सेवक |
संकीर्ण | उदार |
श्रव्य | दृश्य |
श्री गणेश | इतिश्री |
श्वेत | श्याम |
श्रद्धा | अश्रद्धा |
शिष्य | गुरु |
श्रांत | अश्रांत |
शोषण | पोषण |
शक्तिशाली | शक्तिहीन |
शुभ | अशुभ |
शासक | शासित |
शुष्क | आद्र |
शयन | जागरण |
शुचि | अशुचि |
शीत | उष्ण |
शकुन | अपशकुन |